Het risico van staatssteun

Peter de Haan 30 oktober 2015 4 minuten Bestuurlijk vastgoed

De gemeente wijzigt het bestemmingsplan van het terrein waarop u uw bedrijf hebt gevestigd. Hierdoor moet u uw onderneming verplaatsen. Tijdens de onderhandelingen met de gemeente spreekt u met elkaar een prijs af. Op die manier krijgt u de schade die u bij deze verhuizing lijdt vergoed. Dit lijkt misschien zonder haken en ogen, maar sinds een uitspraak door de rechtbank Noord-Nederland op 1 juli 2015 moet u extra opletten. Voorkomen moet namelijk worden dat deze vergoeding wordt gezien als staatssteun.

Wanneer kan er sprake zijn van staatssteun en wat zijn de eventuele gevolgen voor u?

Er is sprake van staatssteun wanneer één onderneming, of één type sector, geld of andere voordelen van de staat (in het voorbeeld de gemeente) ontvangt. Als uw concurrentiepositie door dit voordeel verbetert ten opzichte van andere ondernemingen, dan is dat voordeel verboden. Dat volgt uit Europese regelgeving. Europa wil staatssteun tegengaan, omdat dit de handel tussen landen kan benadelen. Dat lijkt misschien op een ‘ver van uw bed-show’, maar pas op. Blijkt uit onderzoek dat die vergoeding die u hebt ontvangen staatssteun is, dan kan dit bedrag worden teruggevorderd. Krijgt u een vergoeding van de overheid? Zorg dan dat u echt zeker weet dat dit geen staatssteun is.

Wat was er aan de hand in de zaak van 1 juli 2015?

De ondernemer uit bovengenoemd voorbeeld moest zijn onderneming verplaatsen en had dus met de gemeente onderhandeld over de hoogte van de schadeloosheid. Die schadeloosheid was gebaseerd op een mogelijk toekomstige onteigening. Afgesproken werd dat hij 6,5 miljoen euro voor zijn bedrijf kreeg en dat hij binnen vijf jaar nog eens 2,0 miljoen euro zou krijgen als hij verhuisd was. Binnen deze periode verhuisde de ondernemer en dus vorderde hij die laatste 2,0 miljoen euro. De gemeente ging daar echter niet in mee en weigerde dit bedrag te betalen. In plaats daarvan stelde de gemeente dat de koopovereenkomst was gebaseerd op staatssteun en daarmee nietig was.

Beide partijen lieten het daar niet bij en een juridische procedure bij de rechtbank was het gevolg. De rechtbank oordeelde dat in de koopovereenkomst geen rekening was gehouden met de sanering van de grond. Het is normaal dat die kosten voor rekening van de ondernemer komen. Helaas voor de ondernemer ging het niet om een kleine post. De saneringskosten bedroegen namelijk 2,25 miljoen euro. Volgens de rechtbank was er geen sprake van onteigening, maar van een koopovereenkomst die marktconform moest zijn. Nu de saneringskosten voor rekening van de gemeente kwamen, was sprake van een financieel voordeel voor de ondernemer en dus van staatssteun. De gemeente vorderde deze kosten dus terecht terug. In dit geval hield dat in dat de ondernemer de resterende 2,0 miljoen euro niet kreeg uitbetaald en in plaats daarvan zelfs € 250.000 moest terugbetalen.

Wat is hiervan het belang voor u in de praktijk?

Het bijzondere aan deze uitspraak is dat de gemeente zelf een beroep deed op het feit dat er sprake was van staatssteun en dat dit door de rechter gehonoreerd werd. Dit brengt met zich dat wanneer u in onderhandelingen bent met de gemeente u extra goed moet letten of er sprake zou kunnen zijn van staatssteun. Wanneer de overeenkomst later wordt aangevochten, kan het namelijk zijn dat u toch een deel van het bedrag moet terugbetalen.

Waar kunt u op letten?

Om te voorkomend dat achteraf wordt geoordeeld dat u een bedrag hebt gekregen bestaande uit staatssteun, let dan op het volgende onderscheid:
1). Er is geen sprake van staatssteun wanneer er een schadevergoeding wordt toegekend voor een onteigening, artikel 49 Wet op de Ruimtelijke Ordening. U kunt dan door de overheid volledig schadeloos worden gesteld. Dat u mogelijk in de toekomst onteigend gaat worden is onvoldoende concreet. Het initiatief moet bij de gemeente liggen. Niet bij u als ondernemer.
2). Wanneer er geen sprake is van onteigening en er na onderhandelingen toch een koopovereenkomst tot stand komt, dan is gewoon sprake van een reguliere koopovereenkomst. In dat geval moet de koopsom marktconform zijn. Bij marktconformiteit is geen sprake staatssteun, want een andere ondernemer had dezelfde koopsom gekregen. Oftewel, uw concurrentiepositie is niet beter ten opzichte van andere ondernemers. Deze uitspraak van 1 juli 2015 maakt overigens duidelijk dat het niet alleen om de koopsom gaat. Het gaat ook over bijkomende kosten. Wie moet die betalen? En zou daar dan toch een voordeel in gelezen kunnen worden?

Conclusie

Wanneer u met de gemeente onderhandelt over de waarde van uw onderneming moet u goed voor ogen hebben waarover u praat. Gaat het om een volledige schadeloosstelling vanwege onteigening van uw terrein, of om een reguliere koopovereenkomst? Uit de casus van 1 juli 2015 is maar weer eens gebleken hoe nadelig het voor een ondernemer kan uitpakken als achteraf wordt geoordeeld dat er sprake was van staatssteun.